Het is een steeds duidelijker wordend fenomeen in de beleggingswereld: gamification. Met de komst van beleggersapps, online beursspellen en veel enthousiaste jonge beleggers krijgt het beleggen steeds meer elementen van een spel, waarbij het beeld van de traditionele geduldige belegger naar de achtergrond verdwijnt. Dat wordt versterkt door de toegenomen vrije tijd van jonge beleggers in het afgelopen coronajaar. Hoewel het beleggen door de apps en online spellen toegankelijker wordt voor zowel jonge als onervaren beleggers, is gamification risicovol.
Sturende beleggersapps als gokmachines
Met de komst van beleggersapps werd het beleggen wel heel gemakkelijk gemaakt. Het is immers mogelijk om altijd en overal te beleggen, zonder orders te hoeven doorbellen met schreeuwende handelaren op de beursvloer.
Bovendien zijn de beleggersapps zo ingericht, dat alleen de leuke elementen worden uitgelicht en de risico’s uit beeld blijven. De typische app heeft vrolijke kleurtjes en audiovisuele snufjes om de gebruiker een ervaring te bieden én een gevoel van voldoening te geven. Een goed voorbeeld van zulke ingerichte apps is Robinhood, afkomstig uit Amerika. De naar schatting 20 miljoen gebruikers worden gestimuleerd om zoveel mogelijk transacties te voltooien door middel van allerlei spelelementen. Zo was het tot voor kort mogelijk om een eerste gratis aandeel digitaal open te krassen en regende het confetti op het scherm na een voltooide transactie. Dit toont hoe gamification er in de praktijk uit ziet.
In andere apps zijn er elementen die doen denken aan games, zoals verhaallijnen waarin het de bedoeling is dat de gebruiker steeds een level stijgt. Daarnaast kennen veel apps wekelijkse ranglijsten, waardoor vooral de jongere gebruikers mogelijk geneigd zijn risicovoller te handelen om bovenaan de ranglijst te komen staan.
Niet direct zichtbaar in de apps zijn de achterliggende strategieën van de programmabouwers. Zij hebben gedragswetenschappers in dienst om ervoor te zorgen dat de app zo aantrekkelijk mogelijk is én dat de gebruiker wordt gestuurd in het handelen. Er wordt uitgegaan van principes uit de psychologie en de kennis over verslaving om gebruikers steeds terug te laten keren naar de app. Door de functionaliteiten en de inrichting van de app wordt het beleggen ervaren als spel. Op deze manier begint de app te lijken op een gokmachine, waar de gebruikers spelenderwijs geld inleggen.
Online beursspellen versterken het effect
Gamification van beleggen wordt in grote mate versterkt door verschillende online beursspellen, die het uiterlijk van het beleggen behoorlijk veranderd hebben. Zo is er de mogelijkheid om met een fictieve rekening te ‘oefenen’ met beleggen, zonder dat daar echt geld mee wordt verdiend of verloren. De spelers krijgen daarbij een fictief kapitaal, waarmee zij kunnen handelen in aandelen en kunnen strijden tegen andere spelers. Deze functionaliteiten worden gratis aangeboden door online beursmakelaars en banken, zoals ING.
Hoewel de gebruikers op die wijze bekend kunnen raken met de basisbeginselen van het beleggen, zorgen zulke spellen ervoor dat gebruikers roekelozer worden in hun gedrag en dat mogelijk later ook zijn wanneer zij echt gaan beleggen. Het beleggen oogt laagdrempelig en de echte risico’s worden door gebruikers niet als zodanig ervaren, terwijl beleggen standaard gepaard gaat met grote risico’s.
Tweedeling tussen traditionele en jonge beleggers
Deze nieuwe fenomenen leiden tot een tweedeling tussen de traditionele manier van beleggen en de jonge beleggers. Bij de klassieke wijze is er sprake van veel geduld, een duidelijke strategie en van spreiding. De kans om in dat geval de hele inleg kwijt te raken, is zeer klein. Bij het nieuwe beleggen is die kans een stuk groter. Vooral bij turbobeleggen, maar ook bij impulsieve handelingen en verkeerde inschattingen van jonge beleggers kan het voorkomen dat de volledige inleg kwijtgeraakt wordt. Voor die groep is het vooral een spelletje, waardoor zij roekelozer handelen en minder zicht hebben op de lange termijn.
Gevolg van gamification: grote verliezen bij hedgefondsen
Het idee onder jonge beleggers dat beleggen een spelletje is, kan hedgefondsen behoorlijk wat schade opleveren. Recentelijk ontdekten gebruikers van het forum r/wallstreetbets op Reddit dat veel hedgefondsen short waren gegaan op GameStop. Hierbij lenen de hedgefondsen aandelen tegen een bepaalde prijs en verkopen deze direct door, waarna ze ervan uitgaan dat het aandeel blijft dalen. Vervolgens kopen ze de aandelen weer terug, in het ideale geval tegen een lagere prijs. Op deze manier maken zij winst. De gebruikers van het forum wilden daar een stokje voor steken en kochten massaal GameStop-aandelen, waardoor de koers behoorlijk steeg en de hedgefondsen honderden miljoenen dollars verloren. Voor de gebruikers was dat een spelletje, voor de fondsmanagers duidelijk niet.
Onvoldoende bewustzijn van de risico’s
Uit verschillende hoeken klinken de zorgen over het fenomeen van gamification. Onder andere financieel toezichthouder AFM heeft het ongenoegen geuit over deze nieuwe vorm van beleggen. De beleggers zouden zich onvoldoende bewust zijn van de risico’s en daarom roekeloos en ondoordacht handelen, met grote verliezen tot gevolg. Bovendien komt er veel kritiek op beleggersapps, die volgens de critici de gebruikers sturen en onvoldoende bewustzijn creëren over de riskante aspecten van beleggen.
Foto via Unsplash.
