Is het je weleens opgevallen dat keukenpapier vocht opzuigt? Dit heeft alles te maken met capillariteit. Bij keukenpapier is de capillaire werking onschuldig, maar dit verschijnsel kan onder andere in de bouw leiden tot serieuze problemen, zoals een lek dak of optrekkend vocht in de muur. In dit artikel wordt uiteengezet hoe capillariteit werkt en wat de risico's ervan zijn.
Wat is capillariteit of capillaire werking?
Capillariteit of capillaire werking is een natuurkundig verschijnsel, waarbij een vloeistof zonder hulp van externe krachten omhoog kan ‘kruipen’, tegen de zwaartekracht in. In hele fijne buisjes kan de vloeistof door oppervlaktespanning en adhesieve kracht stijgen. Dit resulteert in een situatie waarbij er in het buisje (ook wel: capillair) een hoger vloeistofniveau is dan op de omringende oppervlakten. Hoe fijner het buisje is, hoe hoger de vloeistof stijgt.
Capillariteit zien we dus onder andere bij het vochtopzuigende vermogen van keukenpapier. Keukenpapier is vrij poreus en kan dus via fijne openingen het water (of andere vloeistoffen) opzuigen. Dit geldt bovendien voor een spons. Maar ook bij het drinken van een glas water, treedt er een capillaire werking op. Aan de rand van het glas raakt het water het glas en daarom zal het water daar omhoog kruipen. En tijdens het verven kun je waarnemen dat de verf zich tussen de haren van de kwast omhoog manoeuvreert.
Interessant is dat ons lichaam ook dagelijks te maken heeft met capillariteit. In het oog wordt continu traanvocht geproduceerd, ook als we niet huilen. Dit vocht moet worden afgevoerd en dat gebeurt door middel van traankanalen. De traankanalen zijn als het ware twee zeer fijne buisjes in het ooglid, waar capillariteit plaatsvindt om het traanvocht af te voeren.
Waar ons lichaam capillariteit gebruikt om vocht af te voeren, kunnen bomen en planten juist vocht opnemen door middel van de capillaire werking. In de bodem lopen zeer veel verticale kanalen, ook wel capillaire buizen genoemd. De wortels van bomen zitten in deze buizen en worden gebruikt om water op te zuigen als het warm en droog is.
Bij het planten van planten en bomen moet rekening gehouden worden met de capillaire werking. Als een plant of boom nog jong is, dan zijn de wortels nog niet voldoende gegroeid om het capillaire water in de bodem te bereiken. Het is belangrijk dat er in de bodem geen gat wordt gegraven dat dieper is dan de wortels. Bovendien kan het in de eerste periode verstandig zijn om de plant of boom water te geven, totdat de wortels zodanig gegroeid zijn, dat het capillaire water in de bodem gebruikt wordt.
In deze video wordt uitgelegd hoe capillaire werking in de bodem optreedt in relatie tot planten en bomen.
In de bouw kan de capillaire werking leiden tot serieuze problemen, vooral wanneer er te weinig kennis is over het voorkomen ervan. In huizen gemaakt van bakstenen komen vochtproblemen niet zelden voor. Het water uit de ondergrond kan namelijk door fijne openingen in de poreuze muur worden opgezogen (capillariteit), met als gevolg opstijgend vocht in de muren. Dit kan onder andere leiden tot schimmelvorming. Het voorkomen van opstijgend vocht wordt bijvoorbeeld gedaan door het reguleren van de dampdruk door middel van isolatie.
Daarnaast kan capillariteit een probleem vormen bij platte daken. Een plat dak is opgebouwd uit overlappende dakbanen, die aan elkaar moeten worden gemaakt. Als dat niet goed wordt uitgevoerd, dan kunnen er zeer fijne openingen blijven tussen de dakbanen, met als gevolg dat er capillaire werking optreedt. Het (regen)water van het dak wordt dan het huis in gezogen. In de bouw zitten er dus behoorlijk wat risico's verbonden aan capillariteit.
