Het UBO-register: Een open deur voor criminelen?

Sinds 27 september 2020 zijn ondernemingen verplicht om hun eigenaren of de personen die zeggenschap hebben in te schrijven in het UBO-register. Dit is het gevolg van Europese regels. Het doel van het register is het tegengaan van financieel-economische criminaliteit, door transparant te maken wie aan de touwtjes trekt bij juridische entiteiten in Nederland. Critici vrezen voor regelrechte privacyschendingen. Wat is het risico van deze openbaarheid? Kloppen de zorgen van de ondernemers?

Wat is het UBO-register?

Uit de Europese anti-witwasregelgeving (Richtlijn (EU) 2018/843) vloeit voort dat elk land een UBO-register moet bijhouden. UBO staat voor Ultimate Beneficial Owner, wat de uiteindelijk belanghebbende van de organisatie inhoudt. De UBO is de natuurlijke persoon die de uiteindelijke eigenaar is of de uiteindelijke zeggenschap heeft over een vennootschap of andere juridische entiteit. Deze natuurlijke persoon kan als UBO worden gekwalificeerd indien deze de uiteindelijke eigenaar is van- of zeggenschap heeft via een direct of indirect belang van 25% of meer van de aandelen, de stemrechten óf het eigendomsbelang of feitelijk zeggenschap heeft. De registratie en informatie over UBO’s is bedoeld om bij te dragen aan het bereiken van transparantie over UBO’s in het licht van de bescherming van de integriteit van het financieel stelsel tegen het witwassen van geld en daarmee verband houdende basisdelicten. Het Nederlandse UBO-register maakt deel uit van het Handelsregister van de Kamer van Koophandel (hierna: KvK). Op 27 maart 2022 moeten alle registratieplichtigen zich hebben ingeschreven in het nieuwe UBO-register. In Nederland gaat dat om ongeveer 1,5 miljoen ondernemingen.

Het openbare karakter van het UBO-register

De Europese regelgeving schrijft niet voor dat het UBO-register openbaar is. Echter, de Nederlandse wetgever heeft bepaald dat een deel van de UBO-gegevens openbaar moet zijn. Het gaat om de volgende gegevens: voor- en achternaam, geboortemaand en geboortejaar, nationaliteit, woonland en het belang dat een UBO in een organisatie heeft. In bepaalde gevallen zijn de persoonsgegevens van de UBO afgeschermd. Dit geldt bijvoorbeeld voor UBO’s die onder politiebescherming, curatele of bewindvoering staan en als de UBO minderjarig is. In het UBO-register staan dan alleen het belang en de omvang van het belang van deze UBO. De overige UBO-gegevens zijn niet openbaar. Bevoegde autoriteiten kunnen de afgeschermde gegevens wel blijven inzien. Het is voor de UBO’s niet mogelijk om in te zien wie zijn/haar gegevens heeft opgevraagd in verband met de privacywetgeving. Het is echter wel mogelijk voor de UBO om in te zien hoe vaak zijn/haar gegevens zijn opgevraagd.

Het UBO-register: Een regelrechte privacyschending? Hoe zit het met de privacy van de UBO?

Gegevens van burgers worden beschermd door onder meer de Europese General Data Protection Regulation (hierna: GDPR) en diens Nederlandse implementatie Algemene Verordening Gegevensbescherming (hierna: AVG). Deze wetgeving maakt een uitzondering voor het verwerken van persoonsgegevens als het gaat om een zaak van publiek belang. Bestrijding van witwaspraktijken en terrorismefinanciering wordt als een dergelijk belang gezien en daarom is het UBO-register niet in strijd met de AVG, zo redeneert de Raad van State. Volgens de Europese anti-witwasrichtlijn moet elke burger in principe toegang hebben tot zes gegevens uit het register, te weten naam, geboortemaand en -jaar, woonstaat, nationaliteit en de aard en omvang van het door de uiteindelijk begunstigde gehouden economische belang. Het idee is dat het openbaar maken van deze informatie een afschrikkend effect heeft op potentiële financiers van witwassers en terreur.

Er is veel kritiek op het openbare karakter van het UBO-register. De Europese Toezichthouder voor de Gegevensbescherming (hierna: EDPS) constateerde al voor de invoering dat de richtlijn een ernstige inbreuk op de privacy vormt. De Nederlandse Autoriteit Persoonsgegevens (hierna: AP) sloot zich bij deze kritiek aan. Om die reden is een deel van de gegevens van de UBO alleen toegankelijk voor bevoegde autoriteiten. In Nederland gaat dit om 22 overheidsinstanties* die toegang hebben tot het register. Critici vinden dat het openbare UBO-register de privacy van ondernemers aantast en vrezen voor misbruik door criminelen. Aan de hand van de naam van de UBO is een adres via het Kadaster immers zo gevonden. Daarnaast is via een simpele zoekopdracht op het internet vaak gemakkelijk te achterhalen wie de UBO van een onderneming is. Als er dan ook nog jaarcijfers bekend zijn (vaak verplicht gedeponeerd bij de KvK) en men weet hoe groot het aandeel is en de aard ervan, valt eenvoudig te berekenen hoeveel het vermogen van een UBO ongeveer is. Dat is een interessant gegeven voor criminelen. Zij kunnen zo doelgericht hun slachtoffer uitkiezen en dat is natuurlijk een zeer onwenselijke situatie. Dan is de vraag: weegt het bestrijden van witwassen en terrorismefinanciering, dat om miljarden euro’s per jaar gaat, op tegen het risico van een UBO om mogelijk slachtoffer te worden van criminelen?

Lees meer...

Lees ook:
Top risico’s in Europa 2024

Rechtspraak

In 2016 heeft het Constitutioneel Hof in Frankrijk een openbaar toegankelijk trust-register dat net was ingesteld, ongrondwettelijk geoordeeld (ECLI:FR:CC:2016:591.QPC). In het Franse trust-register werden gegevens van de UBO van een trust opgenomen indien er een verband met Frankrijk was. Een Amerikaanse expat met een trust, die deze moest inschrijven, deed met succes een beroep op het gebod van privacybescherming. Het Franse register werd doorgehaald, evenals de wet op grond waarvan het was ingesteld. Het Constitutioneel Hof achtte het vrijgeven van trustgegevens disproportioneel ten opzichte van het nagestreefde doel. Inmiddels is het Franse trust-register niet meer voor publiek toegankelijk. De vraag dient zich aan of deze uitspraak van het Franse Constitutionele Hof ook van toepassing is op het UBO-register in Nederland. Tot op heden heeft de wetgever in Nederland geen verandering aangebracht in de openbaarheid van het UBO-register.

Advocaat Otto van Volgenant van Broekx advocaten heeft namens Privacy First, een stichting die opkomt voor het recht op privacy, een kort geding aangespannen tegen de Staat over het UBO-register (ECLI:NL:RBDHA:2021:2457). Stichting Privacy First stelt dat het UBO-register in strijd is met het recht op privacy en heeft de rechter gevraagd de wet buiten werking te stellen en om deze principiële privacybezwaren voor te leggen aan het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM). De rechtbank heeft deze eis afgewezen. De rechtbank oordeelt dat zij geen ruimte ziet om het UBO-register buiten werking te stellen, omdat Nederland dan direct in strijd met de Richtlijn handelt. De rechtbank geeft aan te twijfelen aan de rechtmatigheid van het (deels) openbare karakter van het UBO-register, maar besluit geen prejudiciële vragen te stellen aan het EHRM, omdat daar al een zaak uit Luxemburg dient met vergelijkbare bezwaren tegen het UBO-register (zaak C-601/2020). De zaak is momenteel aanhangig. Het is nog niet duidelijk wanneer er uitspraak wordt gedaan.

Leidt het adagium ‘zo transparant mogelijk zijn’ niet tot een onaanvaardbaar risico op privacyschendingen? Dat is een vraag dat alleen de praktijk zal uitwijzen, maar een reëel risico op misbruik door criminelen is er.

*Volgens artikel 51a Handelsregisterbesluit: Nederlandsche Bank (DNB), Autoriteit Financiële Markten (AFM), Bureau Financieel Toezicht (BFT), Dekens van de Orde van Advocaten (Deken), Minister van Financiën, Kansspelautoriteit (KSA), Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD), Belastingdienst, Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD), Openbaar Ministerie (OM), De bijzondere opsporingsdienst van het Ministerie van Financiën, De bijzondere opsporingsdienst van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, De bijzondere opsporingsdienst van het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, De bijzondere opsporingsdienst van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Dienst Justis, Bureau Bibob (LBB), Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD), Koninklijke Marechaussee en de Rijksrecherche.

Bronnen: