Rijzende zeespiegel en Kuststeden

In dit artikel verkennen we de drijvende krachten achter de stijgende zeespiegel plus de uitdagingen en oplossingen die hierbij betrekking hebben, met een speciale focus op enkele van de meest kwetsbare regio's ter wereld.

Waarom stijgt de zeespiegel?

Als gevolg van de wereldwijde temperatuurstijging smelten de ijskappen op de Noordpool en Antarctica, evenals gletsjers wereldwijd, in een alarmerend tempo. Dit smeltwater stroomt in de oceanen, wat direct bijdraagt aan de stijging van de zeespiegel. Bovendien, naarmate ijskappen smelten, wordt het land eronder zichtbaar dat eerder verborgen lag onder het gewicht van het ijs. Dit kan leiden tot een versnelde stijging van de zeespiegel.

Hiernaast is het zo als water verwarmt, zet het uit. Dit fenomeen, bekend als thermische uitzetting, is een belangrijke factor in de stijging van de zeespiegel. Naarmate de gemiddelde wereldtemperatuur stijgt, zetten de oceanen uit, wat leidt tot hogere zeeniveaus.

In sommige gebieden van de wereld, zoals delen van de oostkust van de Verenigde Staten, zakt het land daadwerkelijk. Deze landverzakking kan het gevolg zijn van natuurlijke processen, zoals tektonische bewegingen(verschuiving deel aardoppervlak), of menselijke activiteiten, zoals grondwateronttrekking. In gebieden waar landverzakking plaatsvindt, kan de relatieve stijging van de zeespiegel nog meer uitgesproken zijn dan in andere gebieden.

Lees meer...

Landen en regio’s die aanzienlijk gevaar lopen

Bangladesh
Bangladesh, gelegen aan de delta (uitmonding van een rivier als een groep van aftakkingen) van de Ganges, Brahmaputra en Meghna rivieren, is bijzonder kwetsbaar voor de gevolgen van de stijgende zeespiegel. Ongeveer een derde van het land ligt minder dan vijf meter boven zeeniveau, waardoor het extreem gevoelig is voor overstromingen, vooral tijdens het moessonseizoen. Met een dichtbevolkte kustlijn en een economie die sterk afhankelijk is van landbouw, betekent elke centimeter zeespiegelstijging een potentieel verlies van thuis en middelen van bestaan voor miljoenen mensen. Bovendien verhoogt de ligging van Bangladesh in de ‘doldrums’ (zone met stijgende luchtbewegingen) het risico op stormvloeden, die verergerd worden door de stijgende zeespiegel.

Nederland
Nederland, letterlijk vertaald als "laagland", is historisch gezien altijd al in gevecht geweest met het water. Ongeveer een derde van het land ligt onder zeeniveau, en nog eens een derde ligt op zeeniveau. Dankzij een doordacht systeem dijken, dammen en stormvloedkeringen heeft Nederland eeuwenlang het water buiten weten te houden. Echter, met de voorspelde versnelling van de zeespiegelstijging, wordt het land geconfronteerd met nieuwe uitdagingen. Nederland investeert voortdurend in innovatieve waterbeheeroplossingen om deze dreiging het hoofd te bieden.

Mekong Delta in Vietnam
De Mekong Delta, de "rijstkom" van Vietnam, is de thuisbasis van miljoenen mensen en speelt een cruciale rol in de voedselzekerheid van het land. Door de combinatie van zeespiegelstijging, overmatige zandwinning en bouw van dammen stroomopwaarts, wordt de delta bedreigd door verzilting en erosie (slijtage oppervlak). Dit heeft al geleid tot het verlies van landbouwgrond en dwingt boeren om hun traditionele gewassen en methoden te heroverwegen.

Nijldelta in Egypte
De Nijldelta, een van de oudste bewoonde gebieden ter wereld, wordt nu bedreigd door zowel zeespiegelstijging als verminderde afzetting van sediment (het proces waarbij deeltjes zoals zand en klei, die door de rivier worden vervoerd, zich ophopen en zich op de rivierbodem vestigen) vanwege dammen stroomopwaarts. Dit leidt tot landverzakking en verzilting, wat de landbouwgronden aantast. Met een bevolking die sterk afhankelijk is van de vruchtbare gronden van de delta, brengt elke bedreiging van deze regio aanzienlijke uitdagingen met zich mee.

Naast de eerder genoemde landen is dit natuurlijk maar een kleine groep van de hoeveelheid gebieden die te maken heeft met overstromingsgevaar. Denk aan landen zoals Indonesië, China, India, Filipijnen, Thailand, US en vele andere landen die te maken hebben met lange laag liggende kustlijnen waar vele mensen leven.

Risico’s van de stijgende zeespiegel

Terwijl de zeespiegel blijft stijgen, worden kustgebieden steeds vaker en intenser blootgesteld aan overstromingen, vooral tijdens stormen en vloedperioden. Deze overstromingen kunnen niet alleen leiden tot directe schade aan infrastructuren en woningen, maar ook tot langdurige gevolgen voor lokale ecosystemen. Gebieden die traditioneel veilig waren voor hoogwater kunnen nu regelmatig overstroomd raken.

Ook is er het risico van het verliezen van zoetwaterbronnen. Naarmate de zeespiegel stijgt, dringt het zoute zeewater verder landinwaarts, waar het zoetwaterbronnen kan vervuilen. Dit fenomeen, bekend als zoutwaterintrusie, kan een ernstige bedreiging vormen voor drinkwaterreservoirs en landbouwgronden. Gewassen die niet tolerant zijn voor zout kunnen afsterven, wat leidt tot verminderde opbrengsten en economische verliezen.

Een ander niet uit te sluiten gevolg is de erosie langs kustlijnen, waardoor stranden, duinen en andere kusthabitats verdwijnen. Dit heeft niet alleen gevolgen voor menselijke gemeenschappen, maar ook voor tal van plant- en diersoorten die afhankelijk zijn van deze habitats. Bovendien kunnen mangrovebossen en wetlands, die fungeren als natuurlijke buffers tegen stormvloeden, ook worden aangetast.

Met een aanzienlijk deel van de wereldbevolking en economische activiteit geconcentreerd in kustgebieden, kan de stijgende zeespiegel ook andere economische gevolgen hebben. Landbouwgronden kunnen onbruikbaar worden door verzilting, terwijl infrastructuur zoals wegen, bruggen en havens beschadigd of vernietigd kan worden. Vastgoedwaarden kunnen dalen als gevolg van toenemende overstromingsrisico's, waardoor zowel huiseigenaren als lokale economieën worden getroffen.

Misschien wel een van de meest verwoestende gevolgen van de stijgende zeespiegel is de gedwongen migratie van mensen. Naarmate kustgebieden onbewoonbaar worden, kunnen hele gemeenschappen worden gedwongen te verhuizen, wat leidt tot wat soms wordt aangeduid als "klimaatvluchtelingen". Deze migraties kunnen leiden tot sociale spanningen, conflicten over hulpbronnen en uitdagingen voor zowel de verplaatste bevolkingsgroepen als de gemeenschappen die hen opvangen.

Strategieën en oplossingen

Een van de meest traditionele methoden om kustgebieden te beschermen tegen overstromingen is de bouw van dammen en dijken. Deze structuren vormen fysieke barrières die het water buiten houden, waardoor gemeenschappen en landbouwgronden worden beschermd. Landen zoals Nederland hebben eeuwenlange ervaring op dit gebied en hebben geavanceerde systemen ontwikkeld, zoals de Maeslantkering, een stormvloedkering die automatisch sluit bij dreigende overstromingen.

In plaats van alleen te vertrouwen op harde infrastructuur, keren veel gebieden zich tot natuurlijke oplossingen. Mangroven (boom- of struiksoorten) en wetlands dienen als buffers tegen stormvloeden en kunnen ook helpen bij het absorberen van overtollig water. In sommige kustgebieden, zoals delen van Miami, worden nieuwe bouwwerken op verhoogde platforms of palen geplaatst om ze boven het verwachte overstromingsniveau te houden.

Case studies

Venetië:
Achtergrond: Venetië, beroemd om zijn grachten en historische architectuur, heeft eeuwenlang te maken gehad met het fenomeen "aqua alta" of hoog water. Met de stijgende zeespiegel worden deze overstromingen frequenter en intenser.

Uitdagingen: De combinatie van zeespiegelstijging, bodemdaling en de druk van het toerisme maakt Venetië bijzonder kwetsbaar. Historische monumenten, zoals de Basiliek van San Marco, lopen risico, net zoals de andere culture erfgoed van de stad.

Oplossingen: Het MOSE-project (Modulo Sperimentale Elettromeccanico) is een complex systeem van mobiele barrières bedoeld om de lagune van Venetië te beschermen tegen hoog water. Hoewel het project controversieel en duur is, is het een grote technische inspanning om de stad te beschermen.

Miami:
Achtergrond: Miami, een bruisende stad aan de kust van Florida, is gebouwd op poreuze (doorlaatbaar) kalksteen, waardoor het bijzonder gevoelig is voor zoutwaterintrusie en overstromingen vanuit de zee.

Uitdagingen: Naast zeespiegelstijging heeft Miami ook te maken met 'sunny day flooding', waarbij vloed, overstromingen veroorzaakt zonder enige regen. Vastgoed, infrastructuur en zoetwatervoorraden zijn allemaal in gevaar.

Oplossingen: De stad investeert in verhoogde wegen, zeeweringen en verbeterde rioleringssystemen. Er zijn ook plannen om natuurlijke barrières zoals mangrovebossen te herstellen en uit te breiden.

Dhaka:
Achtergrond: Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh, ligt in een delta en is een van de snelstgroeiende steden ter wereld. Het heeft al te maken met ernstige overstromingsproblemen, en deze worden verergerd door de stijgende zeespiegel en veranderende regenpatronen.

Uitdagingen: Naast overstromingen veroorzaakt door rivierwater is zoutwaterintrusie in landbouwgronden een groeiend probleem. De stad heeft ook te maken met uitdagingen op het gebied van infrastructuur en dienstverlening als gevolg van snelle urbanisatie.

Oplossingen: Bangladesh heeft een netwerk van dijken en polders gebouwd om overstromingswater tegen te houden. Er zijn ook initiatieven voor regenwateropvang en programma's voor klimaatadaptatie en community-based disaster management.

Conclusie

Het stijgende zeeniveau is een wereldwijd probleem dat serieuze aandacht nodig heeft. Kijkend naar Nederland alleen, zien we dat er al eeuwenlang inspanningen zijn om het water te beheersen, en deze strijd is nog lang niet voorbij.