Risico's en luchtkwaliteit in NL

Luchtkwaliteit en gezondheidsrisico's in Nederland

Luchtkwaliteit speelt een grote rol in de gezondheid van de Nederlandse bevolking. Slechte luchtkwaliteit wordt in verband gebracht met diverse gezondheidsproblemen, variërend van ademhalingsklachten tot ernstige hart- en vaatziekten. Vooral fijnstof (PM10 en PM2,5), stikstofdioxide (NO₂), en ozon (O₃) zijn belangrijke vervuilende stoffen die de luchtkwaliteit negatief beïnvloeden. Deze stoffen zijn vaak afkomstig van verkeer, industrie en landbouw.

Onderzoek van het RIVM toont aan dat langdurige blootstelling aan luchtvervuiling kan leiden tot chronische aandoeningen, zoals astma en bronchitis. Kwetsbare groepen zoals kinderen, ouderen en mensen met een reeds bestaande aandoening lopen extra risico. Zo kunnen bij kinderen de longen zich minder goed ontwikkelen door langdurige blootstelling aan vervuilde lucht, terwijl ouderen vaker hart- en vaatziekten ontwikkelen door de verhoogde stress op hun lichaam.

Niet alleen fysieke gezondheid staat op het spel; ook de mentale gezondheid kan lijden onder slechte luchtkwaliteit. Onderzoeken wijzen erop dat vervuilde lucht kan bijdragen aan verhoogde stressniveaus en zelfs aan neurologische aandoeningen zoals dementie op de lange termijn en andere mentale klachten.

Lees meer...

Lees ook:
Wat zijn de risico's van elektrische auto's

De overheid werkt aan strengere normen om de luchtkwaliteit te verbeteren, maar in dichtbevolkte en stedelijke gebieden blijft het een uitdaging om de vervuiling onder controle te houden. Met name In grote steden zoals Amsterdam en Rotterdam, waar veel verkeer en industrie aanwezig zijn, blijft de luchtkwaliteit vaak slechter dan de aanbevolen grenswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO).

De actuele luchtkwaliteitsindex (LKI) van het RIVM

De Actuele Luchtkwaliteitsindex (LKI), ontwikkeld door het RIVM, is een belangrijk instrument om inzicht te krijgen in de luchtkwaliteit in Nederland. Deze index biedt dagelijks een overzicht van de concentraties van schadelijke stoffen in de lucht, zoals fijnstof, stikstofdioxide en ozon. Door de luchtkwaliteit op een schaal van 1 tot 10 weer te geven, biedt de LKI een eenvoudige en toegankelijke manier voor burgers om te begrijpen hoe schoon of vervuild de lucht op een bepaalde dag is.

lki tabel 2021

De LKI wordt berekend op basis van meetgegevens van verschillende luchtmeetstations verspreid over het land. Deze stations meten continu de concentraties van luchtverontreinigende stoffen en sturen de data naar het RIVM, waar ze worden verwerkt tot de actuele index. Deze index is niet alleen van belang voor beleidsmakers, maar ook voor het grote publiek. Via websites zoals de Atlas Leefomgeving kunnen burgers de actuele luchtkwaliteit in hun regio controleren naast de andere informatie zoals de kans op een overstroming of geluid in de omgeving.

Vooral op dagen met slechte luchtkwaliteit, bijvoorbeeld tijdens warme zomerdagen met smog, kan de LKI een waardevol hulpmiddel zijn. Mensen met gevoelige luchtwegen of hart- en vaatproblemen kunnen op basis van de LKI hun activiteiten plannen en bijvoorbeeld binnenblijven als de luchtkwaliteit slechter is dan normaal.

Het RIVM gebruikt de LKI ook om trends in de luchtkwaliteit op lange termijn te analyseren. Dit helpt de overheid en andere instanties om gerichte maatregelen te nemen, zoals strengere emissienormen voor voertuigen of fabrieken in gebieden met chronisch slechte luchtkwaliteit. Tegelijkertijd biedt het inzicht in het effect van beleidsmaatregelen die al zijn ingevoerd, zoals het stimuleren van elektrisch rijden of het verduurzamen van de industrie.

Regionale verschillen in luchtkwaliteit

Hoewel de luchtkwaliteit in heel Nederland wordt gemonitord, zijn er aanzienlijke regionale verschillen. Deze verschillen worden voornamelijk veroorzaakt door lokale bronnen van vervuiling, zoals verkeer, industrie en landbouw, maar ook door factoren zoals de ligging en het weer.

In stedelijke gebieden, zoals Amsterdam, Rotterdam en Utrecht, is de luchtkwaliteit vaak slechter dan in landelijke gebieden. Dit komt voornamelijk door het drukke verkeer, dat veel stikstofdioxide (NO₂) en fijnstof (PM10 en PM2,5) uitstoot. Daarnaast draagt de dichtheid van gebouwen in steden bij aan het vasthouden van vervuilde lucht, waardoor de concentraties van schadelijke stoffen hoger kunnen blijven hangen. Dit fenomeen wordt ook wel het stedelijke hitte-eiland effect genoemd, waarbij steden minder goed afkoelen, wat de luchtkwaliteit verder kan verslechteren.

NO2b stikstofdioxide gif

Landbouwgebieden hebben te maken met andere bronnen van luchtvervuiling, zoals ammoniak (NH₃), dat vrijkomt uit mest en kunstmest. Vooral in provincies met veel intensieve veehouderij, zoals Noord-Brabant en Gelderland, speelt dit probleem een grote rol. Ammoniak draagt niet alleen bij aan de luchtvervuiling, maar heeft ook een negatieve impact op de natuur doordat het kan leiden tot verzuring van de bodem en wateren.

Daarnaast kan de luchtkwaliteit langs de kust beter zijn dan in het binnenland, omdat de wind van zee vervuilende stoffen wegvoert. Echter, op dagen met weinig wind of stabiele weersomstandigheden, zoals tijdens een warme zomerdag, kan de luchtkwaliteit ook langs de kust verslechteren door de opbouw van ozon (O₃), een vervuilende stof die ontstaat door een chemische reactie tussen stikstofoxiden en vluchtige organische stoffen onder invloed van zonlicht.

Wat ook opvalt is dat in gebieden met veel natuur, zoals de Veluwe, de luchtkwaliteit over het algemeen beter is, tenzij er sprake is van langdurige weersomstandigheden die de luchtvervuiling kunnen verergeren, zoals in het geval van smog.

Oplossingen en maatregelen voor verbetering

De Nederlandse overheid heeft een breed scala aan maatregelen ingevoerd om de luchtkwaliteit te verbeteren, zowel op nationaal als lokaal niveau. Deze maatregelen richten zich op het terugdringen van de uitstoot van schadelijke stoffen door verkeer, industrie en landbouw, de grootste bronnen van luchtvervuiling in Nederland.

-Verkeer en emissies

Een van de belangrijkste gebieden waar maatregelen worden genomen, is het terugdringen van de uitstoot door verkeer. In Nederland droeg het verkeer in 2016 bij voor 32% aan luchtvervuiling volgens het RIVM. De overheid stimuleert het gebruik van elektrische voertuigen door middel van belastingvoordelen en subsidies voor zowel particulieren als bedrijven. Daarnaast worden er milieuzones ingesteld in grote steden, waar vervuilende voertuigen worden geweerd of extra tol moeten betalen. Ook het bevorderen van het openbaar vervoer en fietsinfrastructuur helpt om het aantal auto’s op de weg te verminderen, wat direct bijdraagt aan een schonere lucht.

-Industrie en energie

De Nederlandse industrie wordt steeds meer onder druk gezet om de uitstoot van schadelijke stoffen te verminderen, welke in 2016 voor 12% heeft bijgedragen. Dit gebeurt onder andere door strengere emissienormen en de stimulering van schonere productieprocessen. Veel bedrijven stappen over op duurzamere energiebronnen zoals zonne- en windenergie om de uitstoot van fijnstof en stikstofdioxide te beperken. Daarnaast worden maatregelen genomen om energie-efficiëntie te verbeteren en het gebruik van fossiele brandstoffen te verminderen, bijvoorbeeld door middel van subsidies voor de verduurzaming van productieprocessen.

-Landbouw en ammoniak

Ook de landbouwsector speelt een grote rol in de verslechterde luchtkwaliteit, 11% in 2016. De overheid werkt samen met boeren om de uitstoot van ammoniak te verminderen, onder andere door het ontwikkelen van duurzamere meststoffen en het stimuleren van innovatieve technieken in de veehouderij. Een belangrijk onderdeel hiervan is het verminderen van het aantal veestallen of het omschakelen naar kringlooplandbouw, waarbij de uitstoot van schadelijke stoffen wordt geminimaliseerd. Dit helpt niet alleen de luchtkwaliteit, maar draagt ook bij aan andere milieudoelstellingen, zoals het verminderen van stikstofuitstoot.

-Burgers en bewustwording

Naast overheidsmaatregelen speelt ook bewustwording onder burgers een grote rol. Mensen kunnen zelf bijdragen aan een betere luchtkwaliteit door bijvoorbeeld vaker de fiets of het openbaar vervoer te nemen, energiezuinig te wonen, en duurzame producten te kopen. Daarnaast is er steeds meer aandacht voor het effect van houtkachels op de luchtkwaliteit. Gemeenten adviseren burgers om houtverbranding te beperken, vooral op dagen met slechte luchtkwaliteit, en er zijn subsidies beschikbaar voor de aanschaf van milieuvriendelijke kachels.

SLA (Schone Lucht Akkoord)

Naast de besproken maatregelen op het gebied van verkeer, industrie, landbouw en burgerbewustzijn, zijn er nog veel meer significante acties en doelstellingen opgenomen in het Schone Lucht Akkoord (SLA). Dit nationale akkoord is een belangrijk instrument waarin de overheid, provincies en gemeenten samenwerken om de luchtkwaliteit structureel te verbeteren. Het SLA richt zich op verdere verduurzaming van diverse sectoren, het verminderen van emissies en het verbeteren van de gezondheid van alle Nederlanders. Voor een volledig overzicht van de initiatieven en doelen kan het SLA geraadpleegd worden, waarin concrete stappen zijn vastgelegd om tegen 2030 de luchtvervuiling aanzienlijk te verminderen.