Deze week maakte de Europese Commissie bekend dat er zeven Russische banken worden uitgesloten van het internationale betalingssysteem SWIFT. Dat gebeurde naar aanleiding van de Russische invasie in Oekraïne. De Europese Commissie hoopt met deze financiële sanctie de Russische banken en economie te raken. Hoe werkt dat precies? En waarom worden er niet nog meer Russische banken uitgesloten van SWIFT?
Wat is SWIFT?
SWIFT staat voor Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication en is een international betalingssysteem, waarmee banken over de hele wereld connecties leggen voor financiële transacties. Het gaat dan niet om de betalingen zelf, maar om de communicatie tussen de banken, zodat zij op de hoogte zijn van aankomende betalingen en het omzetten van geld naar een andere valuta. SWIFT wordt vooral gebruikt om grote geldstromen te automatiseren, bijvoorbeeld bij grote bedragen omtrent internationale handelsverdragen over voedsel, gas en andere zaken. De helft van al het internationale betalingsverkeer loopt via SWIFT. In totaal zijn er ruim 11.000 financiële instellingen aangesloten bij het SWIFT-systeem. Dat zijn voornamelijk banken.
Waarom kan SWIFT ingezet worden als sanctie en wat is daarvan het doel?
In de huidige situatie is het voor de dominerende landen, vooral de Verenigde Staten, mogelijk SWIFT in te zetten als sanctie. In dat geval kunnen enkele of alle Russische banken worden uitgesloten van het systeem, zoals recent is gebeurd met de zeven Russische banken. Dit is een zware sanctie, omdat Rusland daardoor veel moeilijker kan handeldrijven. Dat komt doordat alles handmatig zou moeten gebeuren en veel complexer wordt. Financiële transacties, zoals overschrijvingen, zijn met deze banken namelijk niet meer mogelijk. De sanctie wordt dan ook alleen ingezet in ernstige situaties, zoals op dit moment de Russische invasie in Oekraïne. Eerder gebeurde dat al bij Iran in 2014, vanwege het nucleaire programma van dat land. Als gevolg daarvan stortte de internationale handel met Iran in en kromp de Iraanse economie met 30 tot 40 procent. Naast de moeilijkheden wat betreft het betalingsverkeer, is er voor Rusland nog een ander risico. De roebel, de Russische munteenheid, dreigt namelijk enorm te gaan schommelen en wordt mogelijk veel minder waard.
De Verenigde Staten en de Europese Commissie hopen dat de Russische economie door de sanctie zodanig ontwricht raakt, dat Rusland de oorlog met Oekraïne niet langer kan faciliteren. Toch is deze sanctie een weloverwogen keuze om vooral de banken en verantwoordelijken voor de oorlog te raken en niet direct alle Russen. Dat laatste zou wel het geval zijn bij handelsblokkades.
Ook de financiële markten van andere landen merken weinig van de sanctie. Dat is nog een reden waarom juist voor deze sanctie is gekozen. Desondanks deze voordelen, zijn er ook risico’s verbonden aan de sanctie, vooral voor de Verenigde Staten en de Europese Unie (EU).
De risico’s van SWIFT als sanctie
Ontwikkeling alternatieve betalingssystemen door andere landen
Een groot risico betreft de ontwikkeling van eigen financiële systemen door landen als Rusland en China. Rusland is al sinds de annexatie van de Krim in 2014 bezig met het ontwikkelen van het SPFS-systeem, die evenals SWIFT bruikbaar is voor financiële transacties, maar nog niet zo uitgebreid en nog niet ver ontwikkeld is. De uitsluiting van SWIFT zou er echter toe kunnen leiden dat die ontwikkeling een impuls krijgt en Russische investeerders bijdragen aan de opkomst van SPFS.
Op de lange termijn zou dat ervoor kunnen zorgen dat SWIFT niet meer nodig is in Rusland. Dat leidt ertoe dat het overwicht en de dominantie van de Verenigde Staten afneemt en zij niet meer de volledige controle in handen hebben. Bovendien kan SWIFT dan ook niet meer worden ingezet als sanctie of dreigement.
Ook in China is er zo’n financieel systeem in de maak, namelijk CIPS. In Europa is er de INSTEX-variant, die in 2019 is opgezet om handel te kunnen drijven met Iran, die uitgesloten is van SWIFT door de sancties van de Verenigde Staten.
Gastekort in de EU met hoge gasprijzen tot gevolg
Daarnaast bestaat het risico dat de uitsluiting leidt tot een gastekort in de EU. Europa is voor ongeveer 40 procent afhankelijk van Russisch gas. In Nederland is dat iets minder, zo’n 15 procent, maar in Duitsland gaat het om 55 procent. Doordat de Russische banken geen toegang meer hebben tot het betalingssysteem, kunnen de Europese landen Rusland niet betalen voor het gas. Als gevolg daarvan, zal Rusland waarschijnlijk geen gas meer leveren. Er ontstaat dan een gastekort, mogelijk ook in Nederland. Het gebrek aan gas zal de prijs ervan enorm doen stijgen, waardoor uiteindelijk ook Nederlandse consumenten en bedrijven de negatieve gevolgen van de SWIFT-uitsluiting zullen voelen in hun portemonnee. De afgelopen week werd al duidelijk dat de Europese gasprijs door de oorlog in Oekraïne enorm is gestegen, naar een recordstand. Er was zelfs sprake van een stijging van 60 procent.
Om deze gevolgen enigszins te beperken, worden de Gazprombank en Sberbank in Rusland nog niet afgesloten van SWIFT, omdat deze banken belangrijke beheerders zijn van betalingen voor Russisch gas.
Bronnen:
