Er komen steeds meer maatregelen om de samenleving te beschermen tegen risico’s. Denk aan de Mexicaanse griep of de veiligheid in tunnels. Door deze bezorgdheid over de veiligheid kan de overheid ‘overreageren’ en dure maatregelen nemen die nauwelijks meer veiligheid geven.
Verhalen, aanvankelijk verhalen uit de Britse bestuurlijke praktijk, vertelden van overheidsmaatregelen in reactie op een veiligheidsincident, die konden worden gekwalificeerd als disproportioneel (‘schieten met een kanon op een mug’), als een averechts werkend middel (‘remedie erger dan de kwaal’) en als een vicieuze cirkel (‘als het medicijn niet werkt wordt de dosis verhoogd’). In al deze verhalen werd het kwaad herleid tot een overschatting van maatschappelijke risico’s en tot het overdrijven van de verantwoordelijkheid van de overheid voor zulke risico’s – ten koste van individuele risicoverantwoordelijkheid. In Nederland deden vergelijkbare verhalen de ronde, verhalen over een doorgeschoten overheidsstreven om elk veiligheidsrisico uit te bannen. Er zijn genoeg voorbeelden te bedenken van de risico-regelreflex, denk aan legionellabesmetting, spoorveiligheid, brandveiligheid, kinderopvang, of de bankencrisis en beloningen van de bijbehorende bankiers.
Legionellabestrijding
Het klassieke voorbeeld is de aanpak van de legionellabestrijding na een ramp, tijdens een bloemententoonstelling in Bovenkarspel in 1999. De ramp zelf was ernstig genoeg (32 doden) om overheidsbemoeienis te rechtvaardigen. Al na een paar jaar deed echter het verhaal de ronde dat de inzet van mensen en middelen ten koste ging van de aanpak van andere, minder zichtbare bedreigingen van veiligheid en gezondheid.
Bewustmaken van risico-regelreflex
Het overreageren van de overheid op risico’s wordt risico-regelreflex genoemd. Dit kan onder andere leiden tot dure maatregelen die nauwelijks effect hebben. Ze kunnen bovendien onbedoelde bijwerkingen hebben, zoals het beperken van de keuzevrijheid. Maatregelen kunnen zijn: nieuwe regelgeving, hogere normen, meer toezicht of extra voorzieningen. Bestuurders die zich bewust zijn van de risico-regelreflex kunnen daar beter mee omgaan. Bewustwording bij bestuurders is daarom belangrijk.
Het goede nieuws is dat het bewustzijn van de risico-regelreflex groeit, wat een eerste stap is naar de bestrijding ervan. Zo heeft de rijksoverheid in de periode 2010 – 2014 het programma Risico’s en verantwoordelijkheden uitgevoerd. Het doel was om overheden te ondersteunen met het proportioneel omgaan met risico’s en incidenten. Natuurlijk hoeven niet alle regels en al het beleid afgeschaft te worden. Het gaat hier om de maatregelen die worden getroffen na een incident of ramp. Specifieker nog, waarbij enorm veel geld en aandacht wordt besteed aan maatregelen die uiteindelijk in de uitvoering zijn effectiviteit verliezen en het doel voorbij schieten.
Burgers kunnen goed omgaan met risico’s als zij goed en volledig geïnformeerd worden. Zij verwachten van bestuurders dat deze goed doordacht handelen.
Bron: vakmedianet.nl, Rijksoverheid
