De preventieparadox: hoe werkt dat eigenlijk?

Als je ooit een pakje sigaretten hebt vastgehouden, dan is het je vast niet ontgaan dat er confronterende afbeeldingen op de verpakking staan. Op deze manier hoopt de overheid het gebruik van tabak te ontmoedigen. Het veranderen van de attitude onder de bevolking ten opzichte van tabak wordt gedaan via overheidscampagnes en wet- en regelgeving. In het Nationaal Preventieakkoord werken Rijksoverheid en enkele andere organisaties aan het ontmoedigen van roken. Zo is er een Tabaks- en rookwarenwet opgesteld, waarin regels te vinden zijn over onder andere het reclameverbod en dus ook over de verpakkingen. Zo’n preventiestrategie richt zich op de gehele samenleving, met als doel om ziekten als gevolg van tabaksgebruik te voorkomen.

Populatiegerichte benadering en hoogrisicobenadering

Zo'n strategie gericht op de gehele samenleving wordt ook wel de populatiegerichte benadering genoemd. Een andere optie om het risico op ziekten te verlagen, is de zogenaamde hoogrisicobenadering. Deze benadering richt zich niet op de gehele populatie, maar slechts op het kleine aantal mensen met een zeer hoog risico op ziekten als gevolg van tabaksgebruik. Dit betreft bijvoorbeeld de mensen die zeer veel roken, maar ook de jongeren die een hoog risico hebben om te beginnen met roken. Er wordt dan getracht om dit zeer hoge risico te verlagen.

De preventieparadox

Waarom wordt er bij het ontmoedigen van tabaksgebruik gekozen voor een populatiegerichte benadering, in plaats van een hoogrisicobenadering? Dat heeft alles te maken met de preventieparadox. Een groot aantal mensen dat blootgesteld wordt aan een klein risico, kan resulteren in veel meer ziektegevallen dan een klein aantal mensen dat blootgesteld wordt aan een hoog risico. Daarom levert een populatiegerichte benadering vaak een grotere gezondheidswinst op bevolkingsniveau op. Voor elk individu is de mogelijke gezondheidswinst gemiddeld gering, maar voor de gehele populatie resulteert de kleine vermindering van het risico in een aanzienlijke vermindering van de ziektelast. Dat is de preventieparadox.

Lees meer...

Lees ook:
National risk assessment Witwassen en Terrorismefinanciering

De populatiegerichte benadering wordt ook ingezet bij vaccinatieprogramma’s. De gehele bevolking krijgt een vaccinatie, waarmee er op bevolkingsniveau een grote gezondheidswinst waar te nemen is. Toch is het verantwoorden van zo’n benadering enigszins problematisch, omdat het niet vast te stellen is welke individuen daadwerkelijk baat hebben gehad bij de vaccinatie. Het is immers niet bekend wie er zonder de vaccinatie ziek zou zijn geworden.

De afweging bij de preventieparadox

Bij het afwegen van een populatiegerichte benadering en een hoogrisicobenadering spelen ook andere factoren een rol. Zo is een belangrijke reden om niet te kiezen voor de hoogrisicobenadering het identificeren van de groep met een hoog risico onder de bevolking. Dit is namelijk in veel gevallen zeer lastig en bovendien niet kosteneffectief. Er zou dan bijvoorbeeld een programma in gang moeten worden gezet, waarbij huisartsen iedereen individueel screenen om vast te stellen welke personen een hoog risico hebben op ziekten als gevolg van tabaksgebruik. Dit kost veel geld en geeft geen garantie dat alle personen met een hoog risico ook daadwerkelijk worden opgespoord.

Maar ook de populatiegerichte benadering kent nadelen. Vooral de potentiële bijwerkingen of andere schadelijke gevolgen van een interventie kunnen een reden zijn om niet te kiezen voor deze benadering. Immers, er wordt dan een hele populatie blootgesteld aan een bijwerking, terwijl het overgrote deel van de populatie er geen baat bij zal hebben (omdat zij sowieso al niet ziek zouden worden). De afweging van kosten en baten resulteert dan in de keuze voor de hoogrisicobenadering of het stopzetten van de populatiegerichte benadering. Dit is een van de redenen geweest om de pokkenvaccinatie te beëindigen. En ook ethische aspecten spelen een rol bij de afweging: in hoeverre is het verantwoord en gerechtvaardigd om een gehele populatie een gedragsverandering op te leggen, terwijl maar een beperkt aantal mensen daar baat bij hebben?

Als je meer wil weten over de preventieparadox, dan biedt deze Youtube-video een heldere uitleg mét casestudy.

Bronnen:

Gepubliceerd in Zorg

Geschreven op 27 Mei 2021 door