Farmaceuten als monopolisten: hoe risicovol is dat?

Recent heeft de Italiaanse farmaceut Leadiant een boete van bijna 20 miljoen euro gekregen van de Autoriteit Consument en Markt (ACM). De reden van de boete is het machtsmisbruik van Leadiant, waarbij het bedrijf zich volgens ACM schuldig maakt aan het verrijken van zichzelf ten koste van patiënten. Terwijl het betreffende medicijn, CDCA-Leadiant tegen de zeldzame stofwisselingsziekte CTX, exact hetzelfde bleef, veranderde de farmaceut de prijs ervan van 46 euro naar 14.000 euro in ongeveer tien jaar. Deze enorme prijsstijging is mogelijk door de positie van Leadiant als monopolist.

Monopolies op medicijnen

Hoe werkt dat precies? Wanneer bedrijven een nieuw medicijn ontdekken of kopen van onderzoekers, dan is het mogelijk dat medicijn te patenteren. Dat houdt in dat de farmaceut een alleenrecht heeft op het medicijn en andere partijen dus niet eenzelfde medicijn mogen produceren en/of verkopen. Zo’n patent is vaak tot wel 20 jaar geldig.

Het gevolg daarvan is dat de farmaceut de enige partij op de markt is met het medicijn en een monopolistische positie heeft. Indien er sprake is van een zeer effectief medicijn en de vraag ernaar hoog is, dan kan dat resulteren in enorm veel winst voor de farmaceut. De farmaceut kan immers veel geld vragen voor het medicijn, omdat het bedrijf niet hoeft te concurreren met andere farmaceuten en productiepartijen.

In de afgelopen vijf tot tien jaar is de discussie over dergelijke monopolies op medicijnen opgelaaid. Valt het ethisch te verantwoorden dat de toegang tot medicijnen in handen is van enkele grote bedrijven? Hieronder zullen enkele risico’s worden genoemd van monopolisten in de farmacie.

Sterfgevallen door gebrek aan geld

U bent wellicht bekend met het verhaal van Jayme, een baby met de zeldzame spierziekte SMA type 1. Het medicijn voor deze ziekte, Zolgensma, wordt geproduceerd door farmaceut Novartis, die 1,9 miljoen euro vraagt voor de eenmalige behandeling. Voor baby Jayme werd een crowdfundingsactie op touw gezet, waardoor hij uiteindelijk het medicijn toegediend kon krijgen in Hongarije. Dat betekent dat andere burgers hebben betaald voor zijn medicijn, terwijl de farmaceut daar een enorme hoeveelheid geld aan verdient. Elk jaar worden 15 tot 20 baby’s gediagnosticeerd met SMA type 1. Zonder behandeling worden zij vaak niet ouder dan 2 jaar.

Het hanteren van onnodig hoge bedragen gebeurt niet alleen bij medicijnen tegen zeldzame ziekten. Oncologisch onderzoeker René Bernards van het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis constateerde dat de prijs van kankermedicijnen bijna vijftig keer zo hoog is door de inmenging van de farmaceutische industrie. Met andere woorden: als de ontwikkeling en productie van de medicijnen niet geprivatiseerd zouden zijn, dan zouden de medicijnen vele malen goedkoper aangeboden kunnen worden.

Een dergelijke uitspraak behoeft enige nuance. De hoge prijzen van medicijnen zijn deels te verklaren door de hoge ontwikkelings- en innovatiekosten door de farmaceut. Vooral bij medicijnen tegen zeldzame ziekten moet een farmaceut veel investeren, terwijl maar weinig mensen het medicijn zullen kopen. Daarnaast wordt er ook veel geld gestoken in medicijnen die uiteindelijk niet blijken te werken of niet (veilig) op de markt gebracht kunnen worden. Desondanks worden vele prijzen onnodig verhoogd en worden de medicijnen onevenredig duur gemaakt. Dat blijkt onder andere uit het voorbeeld in de inleiding van dit stuk, waarbij een medicijn niet veranderde en toch €13.954,- duurder werd.

Het monopolie van de farmaceutische bedrijven op bepaalde medicijnen leidt er dus toe dat deze farmaceuten geld kunnen verdienen door het lijden van andere mensen. De patiënten moeten noodgedwongen enorme bedragen uitgeven om hun eigen leven of dat van hun kind te redden of de kwaliteit van leven te verbeteren. Daar profiteren de farmaceuten van.